< Previous50AUTOMATYKAPRZEGLĄD SPRZĘTU I APARATURYjednoczesną kontrolę bezpieczeństwa wzajemnie prostopadłych linii zabez-pieczających dostęp.Ciekawą alternatywę proponuje w swoim portfolio firma Sick. Seria kur-tyn miniTwin4 składa się z kurtyn, które do połowy wysokości spełniają funk-cję nadajnika, zaś w pozostałej części funkcję odbiornika. Dzięki takiemu podejściu takie same modele barier można parować ze sobą, pamiętając tylko o obróceniu podczas montażu jednego z używanych komponentów. Użyteczną funkcjonalnością, którą ma większość barier i kurtyn jest mutting. Umożliwia czasowe wyłączenie zabez-pieczenia danej linii dostępowej. Dzię-ki niej możliwe staje się dostarczenie surowca oraz odbiór gotowych ele-mentów. Kolejną ciekawą i pożyteczną funkcjonalnością jest możliwość zaśle-pienia promienia lub kilku sąsiadują-cych ze sobą promieni w celu realizacji kontrolowanego dostępu elementu do strefy niebezpiecznej. Przykładem za-stosowania takiej funkcjonalności jest dostarczanie podłużnych elementów do urządzenia obróbczego. Podczas wyboru odpowiedniego modelu ba-riery lub kurtyny bezpieczeństwa należy zwrócić uwagę na następują-ce parametry: deklarowaną rozdziel-czość, wysokość chronionego obszaru, maksymalny zasięg strefy ochronnej, maksymalny czas reakcji urządzenia oraz sposób montażu. Firma Sick pro-ponuje serię urządzeń deTec, które wyróżniają się ciekawą funkcjonalno-ścią. Chodzi o możliwość diagnostyki z pomocą smartfona z NFC oraz dedy-kowanej aplikacji.Podobna, jak w przypadku barier i kurtyn, zasada działania charakte-ryzuje skanery bezpieczeństwa, które kontrolują strefę stanowiącą wycinek koła. Ich podstawowymi parametrami jest deklarowany kąt widzenia oraz rozdzielczość. Wybierając konkretny model skanera bezpieczeństwa należy sprawdzić zasięg strefy ostrzegawczej i strefy ochronnej oraz zwrócić uwagę na deklarowany maksymalny czas re-akcji w przypadku naruszenia którejś ze stref.Innym typem urządzenia, które stanowi zabezpieczenie przed nieau-toryzowanym dostępem do miejsc potencjalnie niebezpiecznych są maty bezpieczeństwa. Podczas doboru kon-kretnego modelu do danej aplikacji należy zwrócić szczególną uwagę na siłę nacisku podawaną najczęściej w jednostce siły na powierzchnię koła o średnicy 80 mm, która powoduje aktywację sygnału bezpieczeństwa masy. Nie bez znaczenia pozostaje oczywiście powierzchnia maty oraz możliwość łączenia większej liczby mat w całość, w przypadku zaistnienia TYP PRODUKTUKURTYNA ŚWIETLNADYSTRYBUTOR/PRODUCENTGREINPANASONICTURCKSeriaEFEST04SF4B-CSLLCR40Wysokość obszaru [mm]200–3000263–1943420–1680Rozdzielczość [mm]14–3302540Maksymalna strefa ochronna [m]8–600,3–712Maks. czas reakcji [ms]301410,8Mutting++–Ilość promieni w opcji zaślepienia1–31–31Stopień ochronyIP65IP65IP65/67Temperatura pracy [°]0–65–10–55–20–55Cechy szczególne––wbudowany wyświetlacz diagnostycznyTab. 9. "%< )3 + $ % ?+ 5112/2019PRZEGLĄD SPRZĘTU I APARATURYSCHMERSALSICKSICKSLG445deTecminiTwin4500–900300–2100120–1200brak danych14–3014–34202,5–305101017++–brak opcji1–2brak opcjiIP65IP65/67/69/69KIP65–25–50–30–55–20–55–diagnostyki za pomocą smartfona z NFC i dedykowanej aplikacjikażda kurtyna na połowie wysokości pracuje w trybie odbiornika i na połowie w trybie nadajnikatakiej konieczności. Ważne jest rów-nież wyprofilowanie maty i ochrona jej krawędzi. Ma to szczególne znaczenie dla ergonomii pracy w przypadku, gdy konieczne jest częste pokonywanie maty w celu dostarczania surowca oraz odbioru gotowych produktów.Jednym ze sposobów zabezpie-czenia procesów technologicznych jest uwzględnianie w systemach au-tomatyki przycisków bezpieczeństwa. Ich rolą jest zapewnienie możliwości awaryjnego zatrzymania procesu przez operatora w możliwie najkrótszym do osiągnięcia czasie. Oprócz klasycz-nych przycisków bezpieczeństwa, które można spotkać na każdym au-tomatycznym urządzeniu, na rynku automatyki przemysłowej znajdują się nożne wyłączniki bezpieczeństwa. Takie komponenty oferuje swoim klientom firma .steute. W jej portfolio można znaleźć wyłączniki zarówno przewodowe, jak i bezprzewodowe. W zestawach zawierających drugi z wymienionych typów oprócz samych wyłączników znajdują się odbiorniki radiowe z antenami magnetycznymi i przewodami do parowania. W ofercie .steute można znaleźć wyłączniki jed-no- i dwupedałowe. Do tych drugich należy m.in. nożny wyłącznik bezpie-czeństwa RF GFS 2 SW2.4-SAFE. Jest on wykonany z odlewu aluminiowego lakierowanego proszkowo o stopniu ochrony IP67. Opisywany komponent jest trwały – po 300 cyklach ładowania pojemność jego akumulatora kształ-tuje się na poziomie 80%, a jego trwa-łość mechaniczna szacowana jest na co najmniej milion operacji. Odległość, na którą we wnętrzu pomieszczenia moduł radiowy może przesyłać dane wynosi aż 15 m.Dla zwiększenia bezpieczeństwa danego układu nie bez znaczenia po-zostaje fakt, czy w danej aplikacji zo-stanie użyty czujnik typu NO (normal open – normalnie otwarty), czy NC (normal close – normalnie zamknięty). Przykładowo wyłączniki krańcowe po-winny działać w logice NC, ponieważ w przypadku ich ewentualnej awarii, odbierana przez system sterowania in-formacja, będzie oznaczać, że element znajduje się na wyłączniku krańcowym. Będzie to informacja o fałszywej treści, która będzie implikować jego unieru-chomienie, jednakże jest to sytuacja bezpieczna. Gdyby taki wyłącznik był zgodny z logiką NO, jego awaria lub brak zasilania, nie zostałyby w porę wykryte i mogłoby dojść do sytuacji niebezpiecznej, a więc niepożądanej.Czujnik – jaki wybrać?Projektanci i integratorzy systemów automatyki mogą korzystać z bogatej oferty czujników dostępnej na rynku. Najczęściej specyfika danej aplika-cji determinuje wybór konkretnej metody pomiarowej. Aby dokonać optymalnego wyboru konkretnego modelu czujnika, należy wziąć pod uwagę szereg aspektów, które można przyporządkować do trzech grup.Pierwszą grupę stanowi specyfika badanego obiektu – wielkość, kształt, rodzaj materiału i inne istotne właści-wości fizyczne, np. czy obiekt jest sta-tyczny, czy dynamiczny. Druga grupa to cechy samego czujnika – sposób montażu, możliwość podłączenia, wymiary, kształt, materiał, z którego został wykonany, napięcie robocze, rodzaj wyjścia. Trzecią grupę stano-wią warunki środowiskowe, w któ-rych będzie pracował dany czujnik – temperatura, wilgotność, zapylenie, ewentualny montaż w strefie zagrożo-nej wybuchem. Po opracowaniu listy parametrów na podstawie wymie-nionych kryteriów przychodzi pora na wybór producenta oraz jednej z jego serii produktowej, a następnie konkretnego modelu, który będzie optymalnym rozwiązaniem dla da-nej aplikacji i będzie w stanie spełnić wszystkie założenia projektowe. Agnieszka Staniszewska x 7 0 !"# ! "# $ & &;97* ,52AUTOMATYKARYNEK#Q +)%( 3+ %) +1 M + B1 + -1 3 %1 + )< % ( -( $ 1 A B +3+ 3-M %< + ( %<( +( + 3? ) % +B ? + - @< 2 , @ % 3%%< %< -Q( ( -+1 - < -1 Q +< +2Bezdotykoweprzeciwwybuchoweczujniki steute do wymagających zastosowańOd czujników magnetycznych i indukcyjnych stosowanych w automatyce przemysło-wej i systemach bezpieczeństwa oczekuje się wysokiej trwałości, uniwersalności i pewności działania – nawet, jeśli warunki środowisko-we są bardzo niekorzystne. Z tego względu steute udostępnia swoim klientom specjalnie zaprojektowane czujniki, charakteryzujące się bardzo wysoką jakością oraz doskonałymi właściwościami techniczno-użytko-wymi. Przeznaczone są zarówno do pozycjonowania elementów maszyn i urządzeń, jak i do zastosowań zwią-zanych z bezpieczeństwem pracy. W artykule skupiamy się na urządze-niach w wykonaniu przeciwwybu-chowym (ATEX).Magnetyczne czujniki bezpieczeństwa ExFirma steute oferuje dwa pod-stawowe typoszeregi przeciw- wybuchowych czujników bezpie-czeństwa: Ex RC Si M30 (obudowa cylindryczna o średnicy 30 mm, gwin-towana, wykonana z niklowanego aluminium lub ze stali nierdzewnej, stopień ochrony IP67 lub IP69/69k, kodowany magnes) oraz Ex RC Si 56 (obudowa prostokątna do montażu na typowych profilach aluminiowych, wykonana z tworzywa temoplastycz-nego, IP67, kodowany magnes). Po-nadto w ofercie są czujniki wyko-rzystujące efekt Halla i dzięki temu całkowicie odporne na wibracje i wstrząsy – serii Ex HS Si 4 (obudo-wa prostokątna z tworzywa termo-PROMOCJA PRZEGLĄD SPRZĘTU I APARATURY"%< 4 *" UV / 3 + < 3 % - +<5312/2019RYNEK' 2 % REKLAMAsteute Extreme// APARATURASTEROWNICZADO PRACY W EKSTREMALNYCHWARUNKACHPiekło na ziemi- Czujniki magnetycznei indukcyjne Extreme- Wyłączniki pozycyjne serii 12, 13, 14 Extreme oraz serii 98Extreme- Zakres temperatury pracy, zależnie od serii, od -60 °C do +180 °C- Wysoka odporność na korozję- Stopień ochrony do IP69K- Dostępne wersje przeciwwybuchowe do stref Ex/0 /1Ex 20,Ex 12, 2/22 Więcej informacji: www.steut/extremee.ple-mail info@steute.pl plastycznego, IP67). Wymienione czujniki gwarantują zapewnienie bezpieczeństwa o poziomie PL e zgodnie z wymaganiami normy EN ISO 13849-1 i powinny być zestawiane z odpowiednim modułem przekaźnikowym lub sterownikiem bezpieczeństwa. Magnetyczne czujniki pozycyjne ExKolejna grupa urządzeń, ciesząca się ogromną popular-nością na polskim rynku, to czujniki magnetyczne słu-żące do pozycjonowania elementów maszyn i urządzeń. Oferta obejmuje siedem typoszeregów takich urządzeń w wykonaniu przeciwwybuchowym, w obudowach cylindrycznych (średnica czoła 12–20 mm) oraz pro-stokątnych. Czujniki dostępne są w wersji z tworzywa sztucznego, niklowanego aluminium/mosiądzu oraz ze stali nierdzewnej. Do wyboru jest kilka konfiguracji zestyków. Stopień ochrony to IP67 lub IP69/69k. Szczególną uwagę zwracają dwa czujniki: EX RC 2580, wykonany ze stali nierdzewnej, charakteryzujący się ogromną odpornością na uszkodzenia mechaniczne • do stref Ex 0/20, Ex 1/21, Ex 2/22• zasięg działania 1–90 mm• stopień ochrony IP66–IP69k• temperatura pracy od –60 °C do +70 °C• konfigurowalne zestyki (czujniki magnetyczne)• odporne na uszkodzenia mechaniczne• do pracy w agresywnym środowisku• czujniki do systemów bezpieczeństwa (PL e)• długość kabla według specyfikacji klienta• szeroki wybór akcesoriówNAJWAŻNIEJSZE CECHY UŻYTKOWE CZUJNIKÓW EX STEUTEi korozję, oraz stosunkowo nowy w ofercie Ex RC M20 KST –60 °C, wykonany z tworzywa termoplastycznego, odporny na oddziaływanie agresywnych mediów i prze-znaczony do pracy w ekstremalnie niskiej temperaturze. Przeciwwybuchowe czujniki magnetyczne są stosowa-ne głównie w przemyśle naftowym i gazowym, a także w przemyśle okrętowym i morskim (np. do pozycjono-wania klap w układach wentylacji na tankowcach i che-mikaliowcach). Czujniki indukcyjne ExOferowane przez steute przeciwwybuchowe czujniki in-dukcyjne są przeznaczone do pracy w trudnych warun-kach środowiskowych. Charakteryzują się szerokim za-kresem dopuszczalnej temperatury otoczenia (od –25 °C do +60 °C) oraz wysokim stopniem ochrony (do IP68). 54AUTOMATYKAPRZEGLĄD SPRZĘTU I APARATURYDostępne są warianty o średnicy 8, 12, 18 i 30 mm, a odległość dzia-łania mieści się w zakresie 1–15 mm. Obudowy wykonane są we wszyst-kich przypadkach ze stali nierdzew-nej 1.4305. Czujniki mogą pracować w strefach Ex 0 i Ex 20. Uzupełnieniem oferty są wielokanałowe separatory iskrobezpieczne z konfigurowalnymi wyjściami. Bezprzewodowe czujniki indukcyjne ExDzięki opracowaniu uniwersalnego nadajnika radiowego Ex RF 96 ST możliwe było wprowadzenie do ofer-ty firmy także radiowych czujników indukcyjnych Ex. Sensory o średni-cy 12–30 mm i zasięgu działania 4–15 mm podłączane są za pomocą przewodu z wtyczką do nadajnika, stanowiącego jednocześnie źródło energii (oparte na baterii o długiej ży-wotności). Po aktywacji czujnika na-dajnik przesyła sygnał do odbiornika radiowego na odległość od kilkudzie-sięciu do kilkuset metrów. Co warte uwagi, nadajnik Ex RF 96 ST może współpracować także z dowolnymi zestykowymi wyłącznikami elektro-mechanicznymi, przekształcając je tym samym w urządzenia radiowe. Oferta urządzeń w wykonaniu Ex dostarczanych przez firmę steute jest znacznie szersza i obejmuje m.in. wy-łączniki krańcowe, nożne i linkowe, łączniki i blokady bezpieczeństwa, osprzęt tablicowy i wiele innych. STEUTE POLSKA 2 ! + :U`VU;XX] !+ 2 UU f^: Vf UV-4 UU f^: :V ]U; -v % 23 +++2 % 23 %< %< + 4 < ) !T"%< )3 + 4 *" ]X"%< 4 *" U]fV 3 + < % <( +%(' 2 % 56AUTOMATYKAPRZEGLĄD SPRZĘTU I APARATURYSieć IO-Link w ostatnich latach zy-skała popularność w aplikacjach przemysłowych. Liczba urządzeń IO-Link w 2014 r. wynosiła 2,19 mln, na-tomiast w 2016 r. wzrosła do 5,3 mln. Jako standard komunikacji cyfrowej IO-Link został zaprojektowany tak, by być ostatnim ogniwem w łańcuchu komponentów inteligentnej fabryki. Wielu użytkowników kojarzy tę technologię jedynie jako rozwiązanie dla przyszłych aplikacji, w których wymagane będzie zastąpienie pod-stawowych czujników zbliżeniowych bardzo drogimi, nowymi wariantami. W większości przypadków nie jest to prawdą. Co więcej, nie każdy element sieci IO-Link musi mieć ten interfejs. Należy pamiętać, że zastosowanie rozwiązań IO-Link przede wszystkim redukuje koszty aplikacji, a dopiero później może służyć jako podstawa innowacyjnej koncepcji Przemysłu 4.0. Rozwiązanie cyfrowe zamiast analogowegoW automatyce wykorzystywane są parametry analogowe. Sygnały cyfro-we wymagają znacznie mniejszej przepustowości niż analogowe, będąc jednocześnie bardziej niezawodnym rozwiązaniem. IO-Link zapewnia dwu-kierunkową komunikację od punktu do punktu z prędkością 230,4 kbit/s, korzystając przy tym ze standardowych nieekranowanych przewodów sygna-łowych i oferuje tańsze rozwiązania niż ich analogowe odpowiedniki. To przekłada się na oszczędności zwią-zane nie tylko z samym czujnikiem, ale także okablowaniem. Dodatkową korzyścią jest fakt, że kanały masterów IO-Link są w pełni kompatybilne z kon-wencjonalnymi rozwiązaniami binar-nymi, w przeciwieństwie do czujników analogowych. *+ A 9; 3+; <A + 3 + - % % ; ( %< + 3<A &% ^2V2Planowanie z wyprzedzeniemPROMOCJAFirma Turck wspiera ideę IO-Link od początku jej istnienia, dzięki czemu dziś posiada jedno z najbogatszych portfolio produktów z IO-Link, począwszy od naj-różniejszych czujników i komponentów połączeniowych, po systemy sieciowe, w tym Ethernet I/O z masterami IO-Link o stopniu ochrony IP20 i IP67. Od modułów pasywnych po Ethernet i IO-LinkW większości aplikacji binarne sygna-ły I/O (np. z czujników indukcyjnych) są najczęściej używanym typem sy-gnałów. Nawet dziś są one zbierane i przesyłane dalej za pomocą koncen-tratorów pasywnych (IP67) przy użyciu wielożyłowego przewodu do szaf ste-rowniczych lub zdecentralizowanych modułów I/O (IP20). Aby obniżyć koszty urządzeń oraz okablowania, w nowo-czesnych rozwiązaniach wykorzystuje się aktywne zdecentralizowane moduły I/O (IP67) znajdujące się na obiekcie. Mogą one zbierać sygnały w bezpo-średniej bliskości urządzenia i prze-syłać je do urządzeń nadrzędnych za pośrednictwem przemysłowej sieci PRZEGLĄD SPRZĘTU I APARATURY5712/2019PRZEGLĄD SPRZĘTU I APARATURYTURCK Sp. z o.o.% 2 !+ ``]1 ^];f:X 93 2 __ ^^: ^f VV1 -4 __ ^^: ^f V`; 3 v %2+++2 %23 Ethernet. Eliminuje to konieczność korzystania z modułów znajdujących się w szafie sterowniczej, która dzięki temu może być mniejsza. Wdrożenie IO-Link może także obni-żyć koszty w aplikacjach o dużej liczbie I/O. Tzw. koncentratory I/O umożliwiają przesłanie przez IO-Link do 16 sygna-łów. Mastery IO-Link z czterema lub ośmioma portami zbierają dane w stre-fie do 20 m i przesyłają je dalej do urzą-dzenia nadrzędnego za pomocą prze-wodu Ethernet. Przy takim rozwiązaniu użytkownik oszczędza w trójnasób: koncentratory I/O są tańsze niż siecio-we, zamiast ekranowanych przewodów Ethernet stosuje się zwykle nieekrano-wane przewody sygnałowe, a dzięki temu, że IO-Link potrzebuje jednego przewodu do transmisji danych i za-silania, nie ma potrzeby stosowania oddzielnych przewodów zasilających. Kolejną korzyścią jest fakt, że adresy IP są wymagane jedynie dla masterów IO-Link, a nie dla każdego modułu z osobna.Z siłownikami do systemu IO-LinkPrzez długi czas uważano, że wszelkie inteligentne urządzenia wykonawcze lub czujniki będą bazowały na tech-nologii Ethernet. Jednak obecne do-świadczenie i praktyka inżynierska wskazują na ograniczenia tej sieci. Ethernet, przy prędkości transferu danych od 100 Mbit/s do 1 Gbit/s i mi-nimalnym rozmiarze ramki wynoszą-cym 64 bajty, dla wielu urządzeń jest za duży. Interfejs Ethernet jest również stosunkowo drogi i wytwarza sporo cie-pła. IO-Link idealnie wypełnia tę lukę, przy bardzo dobrym stosunku korzy-ści do kosztów. Jednym z najbardziej znanych przykładów urządzeń obiek-towych z interfejsem IO-Link są wyspy zaworowe. Wszyscy ich producenci mają w ofercie wykonania z interfej-sem IO-Link. Skomplikowane, wielopi-nowe złącza D-Sub zostały zastąpione niedrogimi standardowymi rozwiąza-niami. Innymi przykładami urządzeń wykorzystującymi IO-Link są chwytaki, silniki, przetwornice częstotliwości oraz koncentratory I/O. Master TBEN-L-8IOL firmy Turck zo-stał specjalnie zoptymalizowany pod kątem zastosowań w aplikacjach wy-korzystujących siłowniki. Użytkownicy IO-Link najczęściej korzystają ze wskaź-ników stanu. Połączenie klasycznych kolumn świetlnych z więcej niż dwoma segmentami, za pomocą przewodów wielożyłowych, było niewygodne i czę-sto skomplikowane. Jednak kolumny LED z interfejsem IO-Link z konfigu-rowalnymi kolorami poszczególnych segmentów, sygnałem dźwiękowym oraz kilkoma dodatkowymi funkcjami można łatwo podłączyć za pomocą standardowego przewodu. Przykła-dem jest kolumna świetlna serii TL50 dostępna w wersji IO-Link. Integracja w systemach nadrzędnychDostępne są różne opcje konfiguracji i integracji w systemach nadrzędnych. Przy pomocy narzędzi konfiguracyj-nych można sparametryzować urzą-dzenia za pośrednictwem masterów IO-Link, masterów USB lub adapterów USB. Jako alternatywę można wyko-rzystać bloki funkcyjne w sterowniku. To umożliwia zmianę działania urządzenia przez zmianę profi-lu przy użyciu mastera. Właści-wości sieci nadrzędnych, takich jak Profinet lub EtherNet/IP, nie pozwalają producentom na nie-zależną konfigurację urządzeń IO-Link bezpośrednio z systemu. Jednak od czerwca 2017 r. widać poprawę sytuacji. Maste-ry IO-Link serii TBEN-L i TBEN-S z prostą funk-cją integracji urządzeń IO-Link umożliwiają in-tegrację urządzeń firmy Turck i Banner w trybie plug & play. Firma Turck ofe-ruje pliki GSDML dla wszystkich swo-ich urządzeń z IO-Link. Pozwala to na pracę z nimi w środowisku TIA Portal. Kompletny system to korzyści finansoweJeśli przejście na IO-Link jest koniecz-ne ze względu na pojedynczy kom-ponent, mastery IO-Link mogą być postrzegane jako zbyt drogie. Jeżeli jednak weźmiemy pod uwagę system jako integralną całość oraz rozpatrzy-my korzyści płynące z użycia urządzeń ' 2 /%IO-Link, zauważymy, że dzięki temu możemy sporo zaoszczędzić. Korzyści będą widoczne, gdy uwzględnimy czas montażu oraz koszty związane z oka-blowaniem. Istotną zaletą jest również opcja przesłania pełnej konfiguracji ze sterownika, np. w przypadku uszko-dzenia czujnika. Mastery IO-Link, ze względu na swoje możliwości, to podstawa inteligentnych rozwiązań przyszło-ści. Unikalną ich cechą jest funkcja Multiprotocol. Dzięki niej moduły sie-ci Ethernet firmy Turck mogą komu-nikować się za pomocą dowolnego protokołu: Modbus TCP, EtherNet/IP oraz Profinet. Zapewnia to elastyczną komunikację z nadrzędnymi systema-mi zgodnie z koncepcją Przemysłu 4.0, takimi jak SAP PCo, Microsoft Azure lub IBM Bluemix. PerspektywyAktualne portfolio produktów IO-Link firmy Turck pozwala implemen-tować ekonomiczne i kompletne systemy. Najnowsze działania użyt-kowników sieci IO-Link wskazują, że istnieje możliwość wdrożenia tej sieci w przyszłych systemach bezpieczeństwa, a także połą-czenia z nadrzędnymi systemami Przemysłu 4.0. PodsumowanieIO-Link odgrywa ważną rolę w rozwoju inteligent-nych fabryk. Ostatnie lata bardzo dobrze obrazują wzrost popularności ko-munikacji IO-Link. Niemniej jednak wielu użytkowników niesłusznie kojarzy przejście na nowe rozwiązanie z wyższymi kosztami. IO-Link pozwala obniżyć wydatki na sprzęt oraz instalację, gdy wykorzystujemy go jako kompletne rozwiązanie, a nie pojedynczy ele-ment systemu. BIM (Building Information Modeling – technologia kom-puterowego modelowania obiektów budowlanych) w ostat-nich latach wzbudza zaintere-+ )Q )%+ <2 & ++ Q < ( $ 3 <A< tworzeniu cyfrowego modelu )%+ + <A -+ ( $ < A %3+ 3-biegu procesu budowlanego O2 2 3+ + --< 3<+ < + 3< +( +(P -< A( + A3 B 3 3 + < + < )%+ (2 Technologia BIM w zamówieniach publicznychrosnące ceny materiałów budowlanych oraz coraz krótsze terminy przeznaczo-ne na realizację projektów), technolo-gia BIM uznawana jest za narzędzie umożliwiające uporządkowanie pro-cesu budowlanego.Rozwój BIMZa lidera w stosowaniu metodyki BIM uznaje się państwa skandynawskie. W Finlandii technologia ta wykorzy-stywana jest od ponad dwóch dekad. W 1997 r. Fińska Agencja Technologii i Innowacji Tekes (aktualnie Business Finland) zainicjowała program Vera (Information Networking in the Con-struction Process), w ramach którego zrealizowano 161 projektów, a część z nich (wraz z rozwiązaniami techno-logicznymi BIM) zaimplementowana została przez firmy budowlane.Kolejnym krajem stosującym BIM na szeroką skalę jest Wielka Brytania. W 2011 r. brytyjski rząd przyjął sto-sowną strategię budowlaną mającą na celu zmniejszenie kosztów sektora publicznego nawet o 20%, a w 2016 r. zobowiązał projektantów do stoso-wania BIM w planowaniu projektów finansowanych centralnie z funduszy publicznych. Należy też wspomnieć o brytyjskiej normie BS 8541-1: 2012, która znalazła zastosowanie w wielu europejskich krajach. Norma ta wyróż-Nic więc dziwnego, że w ostatnich latach proponowane rozwiąza-nia technologiczne cieszą się rosnącą popularnością wśród projek-tantów i wykonawców dużych inwe-stycji mieszkaniowych czy projektów infrastrukturalnych. Biorąc pod uwa-gę coraz trudniejszą sytuację na rynku budowlanym (m.in. brak pracowników, BARTOSZ OSTROWSKIadwokat, 7 322 nia cztery poziomy wdrożenia techno-logii BIM: • poziom 0: niezorganizowana wymia-na danych – cyfrowa lub na papie-rze, bazująca na modelu 2D,• poziom 1: zorganizowany model CAD w 2D lub 3D z narzędziem do wspólnej pracy, który przygotowuje wspólne środowisko pracy i wystandaryzowa-ną strukturę danych; pod względem kosztowym i finansowym dane są analizowane w sposób niezależny,• poziom 2: zorganizowane środowi-sko 3D dla narzędzi BIM z różnych obszarów; komercyjne dane zorga-nizowane są w jednym standardzie,• poziom 3: otwarty proces projekto-wania on-line wraz z integracją da-nych na podstawie IFC/IFD (Industry Foundation Classes / International Framework for Dictionaries); wspól-ny serwer modelowania; zarządza-nie informacjami dotyczącymi kosz-tów i cyklu życia.Technologia BIM stopniowo wpro-wadzana jest również w innych krajach europejskich. W Niemczech od 2017 r. działają programy pilotażowe, a od 2020 r. stosowanie BIM będzie obo-wiązkowe we wszystkich federalnych inwestycjach strategicznych. Natomiast w Norwegii stosowanie technologii BIM wymagane jest przy inwestycjach dro-gowych i kolejowych.58AUTOMATYKAPRAWO I NORMYBIM w zamówieniach publicznychW polskim porządku prawnym tech-nologia BIM została bezpośrednio uregulowana wyłącznie w przepisach obowiązującej jeszcze ustawy Prawo zamówień publicznych z dnia 29 stycz-nia 2004 r. („PZP”). W ostatnich latach zauważyć moż-na rosnące znaczenie technologii komputerowego modelowania obiek-tów budowlanych w zamówieniach publicznych realizowanych w Polsce. Za pierwsze zamówienie publiczne, w którym znalazło się wymaganie do-tyczące wykorzystania BIM, uznaje się postępowanie dotyczące budowy kom-pleksu muzeum Józefa Piłsudskiego w Sulejówku z 2014 r. Ponadto technolo-gia BIM została zastosowana na szeroką skalę m.in. w zamówieniu z 2017 r. Miej-skiego Przedsiębiorstwa Oczyszczania w m.st. Warszawie Sp. z o.o., dotyczącym zaprojektowania i rozbudowy Instalacji Termicznego Przekształcania Odpadów na terenie Zakładu Unieszkodliwia-nia Stałych Odpadów Komunalnych (ZUSOK) w Warszawie. Z kolei w lipcu 2018 r. pierwsze zamówienie na roboty budowlane z wykorzystaniem technolo-gii BIM (w trybie dialogu technicznego) ogłosiła Generalna Dyrekcja Dróg Krajo-wych i Autostrad. Przedmiotem zamó-wienia było zaprojektowanie i budowa obwodnicy Zatora, w ciągu DK28.Próba uregulowania problematyki w PZP stanowi po części konsekwencję implementacji przez Polskę tzw. nowej dyrektywy klasycznej (dyrektywy Parla-mentu Europejskiego i Rady 2014/24/UE z dnia 26 lutego 2014 r. w sprawie zamó-wień publicznych, uchylającej dyrekty-wę 2004/18/WE) oraz nowej dyrektywy sektorowej (dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2014/25/UE z dnia 26 lutego 2014 r. w sprawie udzielania zamówień przez podmioty działające w sektorach gospodarki wodnej, ener-getyki, transportu i usług pocztowych, uchylającej dyrektywę 2004/17/WE). Zgodnie z art. 10e PZP, w przypadku zamówień na roboty budowlane lub konkursów, zamawiający może wyma-gać zastosowania narzędzi elektronicz-nego modelowania danych budowla-nych lub podobnych narzędzi. W takim przypadku zamawiający uprzystępnia środki dostępu do tych narzędzi zgod-nie z art. 10d PZP do czasu, gdy takie narzędzia staną się ogólnie dostępne. Przepisy dopuszczające możliwość wykorzystania narzędzia elektroniczne-go modelowania danych budowlanych, jakim jest BIM, pozwalają m.in. na:• wprowadzenie wymagań w zakresie kwalifikacji i doświadczenia w użyt-kowaniu BIM,• użycie BIM jako czynnika wpływa-jącego na efektywność kosztową, jakość, wartość techniczną, funk-cjonalność, innowacyjność itd., • wprowadzenie wymagań dotyczą-cych zatrudnienia wykwalifikowanej kadry (np. koordynatora modelu BIM),• wprowadzenie BIM jako narzędzia zarządzania obejmującego serwiso-wanie, pomoc techniczną i późniejszą eksploatację obiektu budowlanego. Brzmienie przepisu art. 10e PZP pozostawia jednak pewne wątpli-wości interpretacyjne. Umieszczenie przedmiotowego przepisu w rozdziale poświęconym zasadom komunikacji między zamawiającym a wykonawca-mi może sugerować, że BIM dotyczy postępowania o udzielenia zamówie-nia, a nie realizacji przedmiotowego zamówienia. Przykładowo zamawia-jący będący w posiadaniu dokumen-tacji elektronicznej sporządzonej w technologii BIM oczekuje, że oferen-ci będą potrafili ją odczytać w toku po-stępowania o udzielenie zamówienia. Niemniej jednak w przypadku szerszej interpretacji tego przepisu – tj. żąda-nia przez zamawiającego realizacji zamówienia przy użyciu narzędzi BIM – zamawiający będzie uprawniony do żądania od wykonawcy albo osób skierowanych do realizacji zamówie-nia określonego doświadczenia w re-alizacji zamówień przy użyciu tech-nologii BIM. To doświadczenie będzie bowiem niezbędne do efektywnego korzystania z takich narzędzi. W ustawie Prawo zamówień publicz-nych z dnia 11 września 2019 r. (podpi-sanej przez Prezydenta RP dnia 14 paź-dziernika 2019 r.; ustawa – za wyjątkiem jej dwóch artykułów – wejdzie w życie 1 stycznia 2021 r.; „nowe PZP”), dotych-czasowy art. 10e przyjął nowe, nastę-pujące brzmienie jako art. 69 w nowym PZP: „w przypadku zamówień na roboty budowlane lub konkursów zamawiający może wymagać sporządzenia i przed-stawienia ofert lub prac konkursowych przy użyciu narzędzi elektronicznego modelowania danych budowlanych lub innych podobnych narzędzi, które nie są ogólnie dostępne; zamawiający zapew-nia wykonawcom możliwość skorzysta-nia z alternatywnego środka dostępu do narzędzi, o których mowa w ust. 1.”.Oznacza to, że przyjęta ustawa nie wy-jaśnia pojawiających się wątpliwości. Jak wskazuje się w uzasadnieniu do projektu nowego PZP zamawiający będzie mógł wymagać od wykonawców komunikacji przy użyciu narzędzi, urządzeń lub forma-tów plików, które nie są ogólnie dostęp-ne. Taka sytuacja może w szczególności dotyczyć składania ofert lub prac konkur-sowych przygotowywanych przy użyciu narzędzi elektronicznego modelowania danych budowlanych. Niemniej jednak projekt nie precyzuje w jaki sposób i w ja-kim zakresie zamawiający zagwarantuje wykonawcom dostęp do wspomnianych narzędzi. Ustawodawca w art. 69 ust. 1 nowego PZP powołuje się jedynie na brak ogólnej dostępności bez odwołania do art. 66 nowego PZP (art. 10d PZP), gdzie wyszczególniony został zamknięty kata-log okoliczności, w których zamawiający może wymagać użycia narzędzi niespeł-niających cech ogólnej dostępności. Bartosz Ostrowski W POLSKIM PORZĄDKU PRAWNYM TECHNOLOGIA BIM ZOSTAŁA BEZPOŚREDNIO UREGULOWANA WYŁĄCZNIE W PRZEPISACH OBOWIĄZUJĄCEJ JESZCZE USTAWY PRAWO ZAMÓWIEŃ PUBLICZNYCH Z DNIA 29 STYCZNIA 2004 R. („PZP”). 5912/2019PRAWO I NORMYNext >