Ochrona patentowa wynalazków w obszarze sztucznej inteligencji

Aby uzyskać ochronę patentową, wynalazki muszą być nowe, mieć poziom wynalazczy oraz nadawać się do przemysłowego stosowania. Dotyczy to również wynalazków związanych ze sztuczną inteligencją.

Patentowanie wynalazków z obszaru AI

W przypadku takich rozwiązań najbardziej atrakcyjne wydaje się zastrzeganie sposobów działania lub realizacji procesów. Pewnym utrudnieniem jest przy tym niedopuszczalność objęcia ochroną patentową odkryć, teorii naukowych i metod matematycznych, planów, zasad i metod dotyczących działalności umysłowej lub gospodarczej oraz programów komputerowych jako takich. Ochrona patentowa jest przy tym terytorialna i może być uzyskiwana w ramach systemów krajowych (uzyskanie patentu w lokalnym urzędzie patentowym, ograniczonej do terytorium danego państwa), regionalnych (np. patent europejski udzielany przez Europejski Urząd Patentowy, umożliwiający uzyskanie ochrony w 40 państwach) oraz międzynarodowym opartym na Układzie o współpracy patentowej (PCT), który ułatwia uzyskanie ochrony patentowej w 152 państwach.

Ze względu na globalizację gospodarki system międzynarodowy i regionalne są coraz częściej wybierane przez zgłaszających, a systemy krajowe od dłuższego czasu co do zasady tracą na popularności. Tendencja taka jest widoczna również w Polsce – według stanu na koniec 2017 r. chronionych było tylko 22 615 patentów polskich i aż 56 589 patentów europejskich, przy czym w obu przypadkach niektóre z nich były kontynuacją zgłoszeń międzynarodowych PCT. Aby uzyskać odpowiedni poziom ochrony rozwiązania, konieczne jest przygotowanie odpowiedniej strategii uzyskiwania i rozszerzania jego ochrony, zarówno w zakresie terytorialnym, jak i przedmiotowym, umożliwiającym uzyskiwanie ochrony na kolejne „ulepszenia” rozwiązań.

Strategie patentowe w zakresie sztucznej inteligencji

Pewnym obrazem strategii patentowych w zakresie sztucznej inteligencji jest opublikowany na początku 2019 r. raport Światowej Organizacji Własności Intelektualnej WIPO pt. „Artificial Intelligence”. To pierwszy raport z serii „Technology Trends”. Koncentruje się na badaniu tendencji technologicznych w obszarze sztucznej inteligencji, jakie można przewidzieć dzięki analizie zgłoszeń patentowych. Raport został przygotowany na podstawie danych dotyczących zgłoszeń wynalazków zebranych z prawie 100 urzędów patentowych z całego świata, w tym Europejskiego Urzędu Patentowego (EPO).

Przeprowadzona analiza zgłoszeń patentowych, publikacji naukowych i innych danych zestawiających historyczne i obecne tendencje w obszarze AI umożliwiła wskazanie innowacji, które zdaniem WIPO wykazują potencjał rozwoju w nadchodzących latach. Raport WIPO przyporządkowuje technologie AI do trzech kategorii: 1) techniki wykorzystywane w AI, takie jak np. uczenie maszynowe; 2) aplikacje funkcjonalne pozwalające na przetwarzanie mowy czy widzenie komputerowe; 3) obszary zastosowania uwzględniające telekomunikację i transport.

Ze względu na pewne uproszczenia występujące w raporcie dane w nim zawarte należałoby traktować jako poglądowe, w szczególności w zakresie ilościowym. Niemniej doskonale pokazuje on pewne tendencje, z jakimi mamy do czynienia w tej branży.

Od momentu pojawienia się sztucznej inteligencji w latach 50. XX w. zgłoszono 340 000 wniosków patentowych oraz opublikowano ponad 1,6 mln artykułów naukowych poświęconych sztucznej inteligencji. Jednak gwałtowany wzrost aktywności patentowej na tym polu zaobserwowano dopiero od 2012 r. Ponad połowa wniosków patentowych została opublikowana w okresie od 2013 r. 

Najważniejsze trendy technologiczne w zgłoszeniach patentowych

Niemal 90% spośród wynalazków związanych z techniką AI i 40% ze wszystkich wynalazków związanych z AI dotyczy uczenia maszynowego. Do tej dominującej techniki AI odnosi się 134 777 wynalazków, odnotowując wzrost z 9567 zgłoszeń w 2013 r. do około 21 000 w 2016 r., co rocznie daje średnio aż 28% wzrostu.

Najszybciej rozwijające się techniki pod względem zgłoszeń patentowych w zakresie maszynowego uczenia to tzw. głębokie uczenie (deep learning), wielozadaniowe uczenie (multi-tasking learning) oraz sieci neuronowe (neural networks). Deep learning wykazało imponującą roczną średnią stopę wzrostu wynoszącą 175% w latach 2013–2016, a to za sprawą dynamizacji liczby zgłoszeń patentowych ze 118 w 2013 r. do 2399 w 2016 r. Multi-tasking learning wykazało 49% wzrost, a sieci neuronowe 46% wzrost, osiągając wynik 6506 zgłoszeń patentowych w 2016 r.

Spośród funkcjonalnych aplikacji AI na pierwsze miejsce wysuwa się widzenie komputerowe obejmujące rozpoznawanie obrazów – na 167 038 wszystkich zgłoszeń patentowych związanych z AI zgłoszenia dotyczące komputerowego widzenia stanowią 49%, tym samym odnotowując wzrost o średnio 24% rocznie (w 2016 r. złożono 211 011 zgłoszeń). Średnio o 55% w skali roku odnotowały wzrost także kolejne funkcjonalne platformy AI, takie jak robotyka oraz metody kontroli (control method).

Powyższe obszary wykorzystujące AI nie są jednak jedyne. Badania wykazały, że wiele sektorów gospodarki i branż przemysłowych eksploruje komercyjne możliwości zastosowania AI. Dotychczas zidentyfikowano 20 obszarów zastosowań i przynajmniej jeden z nich został wspomniany w 62% wszystkich poddanych analizie zgłoszeń patentowych. Obejmują one – w kolejności – telekomunikację (wspomniana w 15% wszystkich zidentyfikowanych zgłoszeń patentowych); transport (15%); life i medical sciences (12%); sprzęt osobisty, informatyka oraz interakcja człowiek–komputer (11%). Pozostałe sektory to bankowość, rozrywka, bezpieczeństwo, przemysł i produkcja, rolnictwo, sieci takie jak serwisy społecznościowe, inteligentne miasta oraz Internet Rzeczy.

Wspomniany wcześniej transport znajduje się wśród obszarów wykazujących najwyższy wzrost zgłoszeń wynalazków związanych z AI (33% rocznie w latach 2013–2016). Szczególnie dynamicznie rozwijające się obszary transportu, w których najczęściej dokonuje się zgłoszeń patentowych to m.in. lotnictwo i awionika (67% roczny wzrost z 1813 tysiącami zgłoszeń złożonych w 2016 r.), robotyka (55%), kontrola zgodności (55%) i pojazdy autonomiczne (42%).

Wzrost liczby zgłoszeń związanych z AI wykazuje także sektor telekomunikacyjny. W 2016 r. złożono w tym obszarze 6684 zgłoszeń patentowych, przy czym 17% wzrost odnotowały zgłoszenia w obszarach sieci komputerowych oraz transmisji radiowej i telewizyjnej. Dalej plasuje się sektor life sciences i medyczny z 18% wzrostem, włączając w to informatykę medyczną (18%) oraz zdrowie publiczne (17%). Zaraz za nim plasuje się obszar urządzeń osobistych, przetwarzanie danych i human-computer interaction (HCI), które wzrosły o 11%. Interesujący jest także 37% wzrost podobszaru informatyki afektywnej, która rozpoznaje ludzkie emocje.

Liderzy zgłoszeń

Wśród przedsiębiorców dokonujących zgłoszeń dominują podmioty z Japonii, Stanów Zjednoczonych oraz Chin – reprezentują oni 26 z 30 najbardziej aktywnych wnioskodawców patentowych. Liderami w patentowaniu technologii związanej z AI jest IBM oraz Microsoft. Według danych WIPO IBM może poszczycić się portfolio 8290 wynalazków, zaś Microsoft 5930 wynalazków. Na trzecim miejscu uplasowała się Toshiba z 5223 wynalazkami, na czwartym Samsung – 5102 wynalazki, zaś piąte miejsce z wynikiem 4406 wynalazków przypada NEC. Ze środowiska akademickiego pozycja lidera patentowego należy do Chińskiej Akademii Nauk (The Chinese Academy of Sciences), która zajmuje 17. miejsce z liczbą 2652 zgłoszeń patentowych oraz ponad 20 000 publikacji na temat sztucznej inteligencji.

dr Aleksandra Auleytner, radca prawny, szef Praktyki Własności Intelektualnej
Luiza Bakiewicz, associate Kancelaria Domański Zakrzewski Palinka sp.k.
Współpraca Radosław Chmura rzecznik patentowy

źródło: Automatyka 3/2019