Normy techniczne wczoraj i dziś

W ramach cyklu, który inaugurujemy niniejszym artykułem, chcielibyśmy informować Państwa o tym, co istotnego dzieje się w normalizacji, nad jakimi normami technicznymi trwają aktualnie prace oraz jakie normy właśnie weszły (bądź za chwilę wejdą) w życie. Zanim jednak przejdziemy do kwestii „CO się dzieje” w normalizacji, odpowiedzmy najpierw na pytanie „JAK i OD KIEDY się dzieje”.

Od kiedy się dzieje?

Od początków II Rzeczpospolitej polskie środowisko inżynierskie zdawało sobie sprawę z wagi i konieczności normalizacji.

W 1923 r., z inicjatywy inż. Piotra Drzewieckiego zostaje powołany Komitet Techniczny dla normalizacji wyrobów przemysłowych oraz ich dostawy przy Ministerstwie Przemysłu i Handlu (na mocy Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 2 lipca 1923 r.). W tymże roku Polski Komitet Krajowy Elektrotechniki (utworzony w ramach Stowarzyszenia Elektryków Polskich – SEP) z inicjatywy prof. Mieczysława Pożaryskiego zostaje członkiem IEC (International Electrotechnical Commission) – pierwszej międzynarodowej organizacji normalizacyjnej, powstałej w 1906 r.

W 1924 r. na podstawie uchwały podjętej na posiedzeniu Komitetu Technicznego dla normalizacji wyrobów przemysłowych oraz ich dostawy powstaje Polski Komitet Normalizacyjny (którego akronim, zgodnie z przedwojenną pisownią, brzmiał „P.K.N.”), a Polska Norma (PN) jest uznana za oficjalny dokument do dobrowolnego stosowania – zostaje to prawnie potwierdzone w Monitorze Polskim z 1926 r. 

Pierwsza Polska Norma zostaje opublikowana w 1925 r.

W konspiracji, od 1942 r. wznowiona zostaje działalność normalizacyjna – działają komisje normalizacyjne, potajemnie odbywa się sprzedaż norm oraz ich dystrybucja wśród szkół i osób prowadzących prace naukowe.

Polski Komitet Normalizacyjny (PKN) wznawia działalność po wojnie w 1945 r. W 1947 r. PKN jest członkiem założycielem ISO International Standardization Organization, natomiast w 1950 r. do PKN-u zostaje włączony Komitet Krajowy Elektrotechniki SEP.

Od tego czasu w Polsce istnieje jedna, ogólnopolska organizacja normalizacyjna.

Jak się dzieje?

Prace normalizacyjne odbywają się w organizacjach międzynarodowych (ISO, IEC, UTI), regionalnych – europejskie to CEN, CENELEC, ETSI – i krajowych, przy czym ze względu na wymagania swobody wymiany handlowej w zglobalizowanej gospodarce kolejność wprowadzania/uznawania norm jest następująca: norma międzynarodowa ⇒ norma regionalna ⇒ norma krajowa, przy zachowaniu ich pełnej zgodności. Każdy kraj może stać się członkiem odpowiedniej organizacji normalizacyjnej i brać udział w opracowaniu i ustalaniu norm. Polski Komitet Normalizacyjny jest członkiem organizacji:

• ISO – Międzynarodowa Organizacja Normalizacyjna: www.iso.org,
• IEC – Międzynarodowa Komisja Elektrotechniczna: www.iec.ch,
• CEN – Europejski Komitet Normalizacyjny (w tym ECISS – Europejski Komitet ds. Normalizacji Żelaza i Stali): www.cen.eu,
• CENELEC – Europejski Komitet Normalizacyjny Elektrotechniki: www.cenelec.eu,
• ETSI – Europejski Instytut Norm Telekomunikacyjnych: www.etsi.org.

W każdej organizacji normalizacyjnej działają komitety techniczne (KT) odpowiedzialne za inicjowanie opracowania normy, jej opracowanie, przedstawienie do oceny wszystkim organizacjom członkowskim (regionalnym i krajowym), przeprowadzenie uzgodnienia tekstu, formalnego przegłosowania ustalonego tekstu i wydanie nomy, a następnie za utrzymanie jej aktualności.

Jak powstają normy IEC?

Opracowanie i ustalanie normy międzynarodowej IEC ma następujący przebieg:

1. Na pierwszym etapie, tzw. NWI (New Work Item), kraj członkowski, przez swojego przedstawiciela w danym komitecie technicznym, zgłasza propozycję opracowania normy, która to propozycja jest kierowana do wszystkich krajów członków danego KT do zaopiniowania, głosowania za włączeniem lub przeciw włączeniu do planu pracy oraz do zgłoszenia ekspertów do Grupy Roboczej (Working Group), która będzie opracowywała normę.

Propozycja zostaje przyjęta, gdy uzyska ponad 50 proc. głosów „za” i zostanie zgłoszonych co najmniej pięciu ekspertów do opracowania normy. Powołuje się wówczas wspomnianą Grupę Roboczą, która opracowuje Projekt Komitetu CD (Committee Draft). Projekt ten zostaje następnie skierowany do krajów członkowskich w celu zgłoszenia uwag.

2. Uwagi zgłoszone do CD są rozpatrywane przez WG oraz Sekretarza KT; zostaje sporządzone zestawienie uwag z adnotacjami o ich uwzględnieniu lub odrzuceniu (z podaniem przyczyn ich odrzucenia) i propozycją przejścia do kolejnej fazy lub powtórnego opracowania CD (będzie to zatem 2CD).

Zestawienie to jest następnie rozsyłane do krajów członkowskich do głosowania, przy czym na tym etapie wymagane jest już uzyskanie zgody minimum dwóch trzecich państw członkowskich przy liczbie głosów przeciwnych nieprzekraczającej ¼ głosów (każde państwo członkowskie dysponuje jednym głosem). Zasada „za ≥ 66,7 %, przeciw ≤ 25 % głosów” obowiązuje odtąd we wszystkich kolejnych głosowaniach związanych z akceptacją projektów i tekstu ostatecznego normy.

W przypadku opracowania 2CD procedura się powtarza.

3. Kolejną fazą jest opracowanie Projektu Komitetu do Głosowania (Committee Draft for Voting – CDV) i rozesłanie go do krajów członkowskich. Jest to ostatni etap, na którym jest możliwe zgłaszanie uwag merytorycznych. Z głosowania zostaje sporządzony protokół, łącznie z zestawieniem uwag, i ponownie rozesłany do głosowania. Osiągnięcie konsensu na tym etapie umożliwia przejście do fazy finalnej.

4. Po wprowadzeniu uwag zgłoszonych do CDV zostaje opracowany Końcowy Projekt Normy Międzynarodowej FDIS (Final Draft International Standard) i rozesłany do krajów członkowskich do aprobaty. Teraz głosuje się tylko „za” lub „przeciw”, bez zgłaszania uwag. W przypadku osiągnięcia konsensu norma zostaje skierowana do druku.

5. Zakłada się 5-letni okres aktualności normy. Dlatego też po upływie 2–3 lat od jej wydania KT powołuje zespół do oceny jej aktualności (Maintenance Team), który po analizie proponuje jedną z możliwości:

• utrzymanie normy,
• wykreślenie normy,
• zastąpienie normy wydaniem zrewidowanym,
• poprawienie normy.

Decyzja zostaje podjęta przez głosowanie krajów członkowskich.

Normy IEC a Normy Europejskie (EN)

Przekształcenie Normy Międzynarodowej w Normę Europejską może mieć różny przebieg. W przypadku norm elektrotechnicznych, tj. IEC i CENELEC, na ogół następuje wspólne opiniowanie i głosowanie, co skraca procedurę. Gdy jest pełna zgodność, wówczas Norma Międzynarodowa zostaje przyjęta jako Norma Europejska (EN) bez modyfikacji. Jeśli natomiast niektóre wymagania europejskie nie weszły do Normy Międzynarodowej z powodu rozbieżności z innymi regionami, to do EN zostają wprowadzone modyfikacje obowiązujące tylko w Europie.

Polska Norma (PN)

Przekształcenie EN w PN jest w zasadzie już tylko formalnością z pewnymi uzupełnieniami:

− o ile polskie instytucje będące członkami KT PKN zgłoszą ekspertów, możemy mieć wpływ na kształt normy od samego początku,

− do polskiego systemu normalizacyjnego zostaje wprowadzona norma na etapie CDV i wszyscy członkowie odpowiedniego KT mogą zgłaszać do niej uwagi, które zostają przekazane do CENELEC,

− w KT przeprowadza się głosowanie nad polskim stanowiskiem – jesteśmy za przyjęciem nomy, za jej odrzuceniem lub nie mamy zdania.

Po ustanowieniu normy przez CEN, CENELEC lub ETSI zostaje ona wydana jako PN w języku angielskim i ewentualnie przetłumaczona.

Ponieważ wszyscy jesteśmy zainteresowani bezpieczną pracą, w następnym odcinku zostanie przedstawiony stan normalizacji w zakresie bezpieczeństwa w obszarze automatyki i robotyki.

Skan okładki pierwszej Polskiej Normy udostępniamy dzięki uprzejmości PKN.

źródło: "Automatyka" 5/2015