Sztuczna inteligencja w służbie edukacji, badań naukowych i kultury

Wspomniany dokument podaje – po raz pierwszy na szerszą skalę – również istotne wskazówki dla państw i innych podmiotów, które zaangażowane są w rozwój technologii sztucznej inteligencji, w zakresie kultury, edukacji i badań naukowych, którym warto poświęcić więcej uwagi. Obecnie jest on przedmiotem debaty i dalszych prac.

Rekomendacje UNESCO a sztuczna inteligencja

Projekt Rekomendacji UNESCO zwraca uwagę nie tylko na korzyści, jakie mogą przynieść społeczeństwom technologie oparte na sztucznej inteligencji (SI), ale również na zagrożenia, jakie może ze sobą nieść ich niewłaściwe wykorzystanie. Technologie SI mogą wzbogacać branże kulturalne i kreatywne, ale też wywołać negatywne dla nich skutki, np. spowodować skoncentrowanie dużej ilości treści i danych o znaczeniu kulturowym w rękach ograniczonego kręgu podmiotów. Z tego względu istotne stało się nakreślenie szczegółowych wskazówek dotyczących wytwarzania lub korzystania z SI m.in. w sferze kultury, edukacji i badań naukowych. Należy pamiętać, że Rekomendacje skierowane są zasadniczo do państw członkowskich UNESCO, które powinny podjąć odpowiednie środki, w tym o charakterze prawnym, w celu wprowadzenia w życie sformułowanych w Rekomendacjach zasad lub norm dotyczących SI. Pośrednio Rekomendacje kierowane są również do podmiotów niepaństwowych. Państwa członkowskie UNESCO powinny bowiem zadbać o to, aby wszystkie podmioty zaangażowane w dziedzinie technologii SI, wytwarzając lub korzystając z technologii SI, miały na względzie postanowienia Rekomendacji. Dotyczy to zarówno podmiotów komercyjnych, jak i organizacji kultury oraz organizacji naukowych i akademickich. Rekomendacje powinny być zatem brane pod uwagę w całym cyklu życia SI, przez który rozumie się następujące po sobie etapy: badań nad technologami SI, ich projektowanie, tworzenie i eksploatację.

Rekomendacje w dziedzinie edukacji i badań naukowych

W dziedzinie edukacji i badań naukowych, państwa członkowskie powinny dążyć do popularyzacji wiedzy o technologiach wykorzystujących SI. Powinny też zachęcać do zdobywania przez obywateli niezbędnych kompetencji w zakresie świadomego korzystania z technologii SI, w tym umiejętności rozumienia i pisania kodów oprogramowania oraz etycznego podejścia do eksploatacji takich technologii. Jeśli dynamiczny rozwój SI będzie poza kontrolą, wiedzą i świadomością ludzi, może w przyszłości okazać się bardzo niebezpieczny, w tym dla samego człowieka. Z kolei upowszechnienie umiejętności korzystania z SI powinno m.in. przyczyniać się do znoszenia nierówności w dostępie do technologii cyfrowych i pomagać w walce z wykluczeniem cyfrowym.

Konieczne jest także promowanie badań nad wykorzystywaniem technologii SI w nauczaniu, w tym przez szkolenie nauczycieli i wykładowców w zakresie wykorzystania takich technologii w ich pracy. Takie działania powinny jednocześnie wpływać na jakość edukacji i wspieranie uczniów, przez wspomaganie ich samodzielności i zdobywania doświadczenia.

W zakresie wykorzystania technologii SI w obszarze edukacji i badań naukowych podkreśla się konieczność zapewnienia równego dostępu do nich również kobietom i dziewczętom, a także osobom z niepełnosprawnościami. Szczególnie dotyczy to osób, które z uwagi na uwarunkowania etniczne lub kulturowe w niektórych państwach mogą mieć ograniczony dostęp lub wręcz być pozbawione dostępu do edukacji albo badań naukowych.

W kontekście edukacji i badań naukowych nie można też zapominać o etycznych aspektach nauki o SI. Państwa członkowskie powinny wpierać szkolenia i kursy nie tylko w zakresie technicznych możliwości SI, ale również w odniesieniu do jej aspektów społecznych, humanitarnych czy moralnych.

Rekomendacje w dziedzinie kultury

W Rekomendacjach wskazuje się państwom członkowskim na celowość wykorzystania systemów SI w działalności związanej z ochroną, rozwijaniem czy popularyzacją wiedzy o dziedzictwie kulturowym. W szczególności odnosi się to do wykorzystania systemów SI do ochrony, wzbogacania, rozumienia, promocji i dostępu do materialnego i niematerialnego dziedzictwa kulturowego, w tym zagrożonych lub rdzennych języków. Ponieważ najczęściej odbywa się to w drodze tworzenia albo rozwijania programów komputerowych o charakterze edukacyjnym, wykorzystujących technologię SI, konieczne jest, by do takich programów miała dostęp jak największa grupa organizacji oraz obywateli.

W projekcie Rekomendacji dużo miejsca poświęca się popularnym w dzisiejszych czasach aplikacjom do tłumaczeń i syntezatorom mowy. Ważne, by oprogramowanie leżące u podstaw takich aplikacji uwzględniało niuanse języków i mowy oraz ekspresji ludzkiej. Aplikacje takie niosą bowiem dużo korzyści związanych ze znoszeniem barier kulturowych na skutek ułatwień w komunikacji między ludźmi. Jednak z drugiej strony, w razie stosowania na szeroką skalę, mogą w dłuższej perspektywie czasowej doprowadzić do bardzo negatywnych efektów, związanych np. z ograniczeniem znajomości języków obcych czy zanikiem rzadkich lub lokalnych języków oraz dialektów.

Dalsze prace

Projekt Rekomendacji jest obecnie przedmiotem dalszej debaty. Tak, jak wiele dokumentów innych organizacji międzynarodowych, które w ostatnich latach tworzyły wytyczne w zakresie sztucznej inteligencji, UNESCO zwraca uwagę na to, że technologie SI w obszarze kultury i nauki mogą być bardzo przydatne ludzkości, ale również budzić duże obawy etyczne, np. ze względu na ryzyko pogłębienia istniejących uprzedzeń lub nierówności, a także tworzenia nowych zagrożeń dla różnorodności kulturowej, społecznej i ekologicznej czy nowych podziałów społecznych i ekonomicznych. Z tego względu przy rozwijaniu i korzystaniu z mechanizmów SI konieczne jest przestrzeganie zasad przejrzystości i zrozumiałości działania algorytmów i danych, na podstawie których działa SI. Konieczne jest też zagwarantowanie zapewnienia ochrony godności i praw człowieka, w tym równości płci, prywatności, wolności słowa i dostępu do informacji. Wybuch epidemii COVID-19, który miał miejsce w trakcie prac nad projektem, dodatkowo unaocznił powyższe problemy, w tym kwestie związane z wykluczeniem cyfrowym oraz podejściem etycznym do zasad korzystania z SI przy zwalczaniu epidemii.

źródło: Automatyka 12/2020