Człowiek i robot ramię w ramię

Roboty charakteryzują się coraz większym stopniem autonomii i znajdują coraz szersze zastosowanie w przestrzeni publicznej. Niezbędne jest więc zidentyfikowanie implikacji prawnych oraz możliwości stosowania istniejących przepisów prawa do nowych technologii robotycznych, w szczególności ich tworzenia, działania i odpowiedzialności.

Problematyczna wolność robotów

Prowadzone przez Parlament Europejski prace nad wprowadzeniem wspólnych regulacji w obszarze robotyki odnoszą się nie tyle do zdefiniowania robotów, lecz do próby uregulowania kwestii odpowiedzialności za ich działania. Dotychczasowe próby definiowania skupiały się na zagadnieniach powiązanych z robotyką, takich jak: ochrona danych (roboty zaopatrzone w czujniki zbierają dane, na przetwarzanie których wymagane jest uzyskanie zgody), odpowiedzialność (w sytuacji, gdy dojdzie do wypadku z udziałem autonomicznych pojazdów), zdrowie i bezpieczeństwo (współpraca z robotem) i specyficzne wymagania sektorowe (drony/integracja w przestrzeni lotniczej, autonomiczne samochody, Konwencja Wiedeńska).

Prace Grupy Roboczej (osiem spotkań) obejmowały zagadnienia typologii, wymagań i ograniczeń oraz odpowiedzialności, z uwzględnieniem typologii robotów i automatów (więcej na stronie: http://www.europarl.europa.eu/committees/pl/juri/subject-files.html). Wśród rozwiązań robotów uwzględniono sztuczną inteligencję, mobilność i czujniki, interakcję komputer–człowiek oraz klasyfikację sektorową/na podstawie usług, natomiast wśród automatów – procesy statyczne oraz interfejs maszyna–człowiek.

W zakresie wymagań i ograniczeń wskazano na zdefiniowane wskaźniki, umowę o standard usługi SLA, test solidności. W odniesieniu do odpowiedzialności wskazano, że obowiązujące przepisy dotyczące odpowiedzialności deliktowej, kontraktowej oraz cywilnej mogą tu znaleźć zastosowanie, jednak niezbędne będzie przyjęcie nowego podejścia – uwzględnienia zależności między prawami człowieka, referencjami etyczno-kulturowymi a prawami własności.

Uwzględniając charakterystyczne dla nowej generacji robotów cechy – jak inteligencja, mobilność, możliwość bycia zrozumianym przez człowieka – istotne jest odnotowanie sytuacji, w jakich przejawia się wolność robotów, czyli ich autonomia. Roboty autonomiczne podejmują decyzję samodzielnie (robot-pilot) oraz są świadome otoczenia. To pozwala na porównanie ich do istot ludzkich. Im większy zaś będzie stopień autonomii i intelektualnej samodzielności robotów, tym większa będzie presja wprowadzenia uregulowań w zakresie robotyki.

W rekomendacjach przedstawionych na posiedzeniach grupy wskazano, że w niektórych przypadkach można próbować przyporządkowywać istniejące regulacje, np. w zakresie odpowiedzialności (w tradycyjnym rozumieniu), m.in. w obszarze robotyki medycznej – w odniesieniu do urządzeń medycznych. Można również zastosować przepisy ustawy o ochronie danych osobowych i ustawy o oszustwach komputerowych w przypadku, gdy roboty (np. roboty edukacyjne lub roboty osobiste – opiekunowie osób starszych) gromadzą dane, które mogą być udostępnione. Obowiązujące przepisy nie będą miały natomiast zastosowania w przypadku robotów humanoidalnych.

Standardy dla pojazdów autonomicznych

Kolejnym tematem podjętym przez Parlament Europejski było zagadnienie dotyczące rozwoju autonomicznych samochodów. Obecnie koncerny produkują samochody maksymalnie o drugim stopniu autonomii, w których kierowca musi monitorować zadania realizowane podczas jazdy dynamicznej i otoczenie kierowcy (kierowca–pojazd–otoczenie) przez cały czas (częściowa autonomia). Samochody o trzecim stopniu autonomii są już testowane na drogach, a ich wprowadzenie na rynek jest planowane na 2030 r. W samochodach tego typu kierowca nie musi monitorować jazdy dynamicznej ani otoczenia, musi jednak pozostawać w gotowości do przejęcia kontroli (warunkowo automatyczne).

Pojawiają się tu dwa obszary dla regulacji prawnych: zmiany zasad ruchu drogowego oraz odpowiedzialności w przypadku jazdy autonomicznej. Kwestie odpowiedzialności skupiają się na odpowiedzialności za produkt, odpowiedzialności za wypadek i odpowiedzialności w prawie karnym. Jednak docelowo to konsumenci będą odpowiadać za bezpieczeństwo cyfrowe i politykę prywatności danych.

Dodatkowe rekomendacje, wynikające z prac grupy, dotyczą wprowadzenia standardów technicznych dla samochodów autonomicznych i ich certyfikacji, standardów okresowych przeglądów technicznych, dostosowania dróg, określenia nowego zakresu szkoleń dla kierowców, opracowanie uniwersalnej interakcji HMI lub wprowadzenie standaryzacji.

Płeć robota

Wśród kwestii prawnych poruszano również tematy związane z ewolucją kategorii prawnych, w tym wprowadzenie taksonomii oraz zagadnienie osobowości robota – rozważa się wprowadzenie osobowości dla robotów autonomicznych i sztucznej inteligencji. Założeniem jest utworzenie osobowości autonomicznej, która nawiązywałaby do filozoficznej koncepcji stworzenia nowej płci oraz koncepcji osobowości osób fizycznych i prawnych (stworzenie nowej płci oraz rejestracja z nadaniem numeru przypisanego nowej płci, wskazanie adresu IP i statusu, a także przypisanie praw i obowiązków, odpowiedzialności i majątku). Karta robota zawierałaby definicję, osobowość, identyfikator (godność numeryczną), informację o producencie, identyfikowalności, odpowiedzialności, ubezpieczeniach, ochronie i zakazach. Jednak zakres praw robotów nie może być identyczny z prawami człowieka. W przypadku kwestii finansowych konieczne będzie stworzenie oświadczeń o istnieniu/nadaniu osobowości oraz określenie odpowiedzialności majątkowej za wady. Proponowane rozwiązania to fundusz gwarancyjny oraz gwarancje bankowe. Roboty powinny być wyposażone w czarną skrzynkę monitorującą i nagrywającą wykonywane przez nie czynności. Ochrona osobowości robota byłaby powiązana z poszanowaniem takich wartości, jak prywatność (ustawa o ochronie danych osobowych) i godność (ustawa o oszustwach komputerowych) oraz z bezpiecznym przetwarzaniem i przechowywaniem danych (proces archiwizacji oraz wykasowania pamięci).

Kolejne spotkanie Grupy Roboczej planowane jest na wrzesień 2016 r. Wyniki jej prac mogą stanowić istotne wskazówki dla przygotowywanych regulacji prawnych.

Prace nad nowymi normami ISO

Drugim istotnym aspektem współpracy robot–człowiek we wspólnej prze­strzeni, tym razem roboczej, są normy ISO.

W ramach nowo utworzonego Komitetu Technicznego TC 299 „Roboty i urządzenia dla robotyki” prowadzone są prace, które mają połączyć standardy związane z robotyką przemysłową i usługową. Komitet TC 299 powołał sześć grup pracujących nad różnymi ujęciami i domenami standaryzacji. W procesie tym aktywnie uczestniczą przedstawiciele Kanady, Chin, Danii, Francji, Niemiec, Holandii, Japonii, 
Korei Południowej, Wielkiej Brytanii oraz Stanów Zjednoczonych. Przebieg prac można śledzić na stronie ISO. Obecna struktura Komitetu Technicznego TC 299 obejmuje sześć grup (więcej informacji w newsletterze: http://www.eu-robotics.net/cms/upload/downloads/newsletters/ISO-Standardisation-Newsletter_2016-04.pdf).

Grupa WG 1 – Terminologia i charakterystyki

Zadaniem grupy jest skompilowanie i harmonizacja terminologii oraz definicji używanych w normach dla robotów przemysłowych i usługowych.

Wynikiem pracy grupy są opublikowane normy: ISO 8373 – Roboty i urządzenia dla robotyki – Terminologia, ISO 9787 – Roboty i urządzenia dla robotyki – Układy współrzędnych i ruchu oraz przygotowany projekt ISO/DIS 19649 – Roboty i urządzenia robotyczne – Terminologia dla robotów mobilnych.

Grupa WG 2 – Bezpieczeństwo robotów do opieki osobistej

Wynikiem prac grupy WG 2 (dawna grupa WG 7) jest opublikowana w 2014 r. norma ISO 13482 – Roboty i urządzenia dla robotyki – Wymagania bezpieczeństwa dla robotów do opieki osobistej. Grupa opracowała Raport Techniczny ISO 13482 oraz Przewodnik wdrożenia ISO 13482 – Walidacja kryteriów dla robotyki do opieki osobistej, zawierające informacje o testowaniu bezpieczeństwa oraz o ocenie i redukcji ryzyka dla robotów do opieki osobistej.

Grupa WG 3 – Bezpieczeństwo w przemyśle

Dotychczasowe prace grupy koncentrowały się na normach ISO 10218-1 – Roboty i urządzenia dla robotyki – Wymagania bezpieczeństwa dla robotów przemysłowych – Część 1: Roboty (opublikowana w 2011 r.), w której podano wymagania i wskazówki do bezpiecznego projektowania, doboru środków ochronnych i informacji w celu stosowania robotów przemysłowych (opisano podstawowe zagrożenia związane z robotami i zamieszczono wymagania dotyczące eliminowania lub odpowiedniego zmniejszenia ryzyka związanego z wymienionymi zagrożeniami) oraz ISO 10218-2 – Roboty i urządzenia dla robotyki – Wymagania bezpieczeństwa dla robotów przemysłowych – Część 2: System robotowy i integracja (wyszczególniono wymagania bezpieczeństwa dotyczące integracji robotów przemysłowych i systemów robotowych, tak jak to zdefiniowano w ISO 10218-1: 2006
oraz opisano podstawowe zagrożenia i sytuacje zagrażające zidentyfikowane z tego rodzaju systemami i podano wymagania do wyeliminowania lub odpowiedniego zmniejszenia ryzyka związanego z tymi zagrożeniami).

Pomysł na przygotowanie nowych standardów dotyczących robotów współpracujących pojawił się podczas prac nad normą ISO 10218, która prezentuje cztery techniki wspólnego działania.

Najnowszy dokument – ISO/TS 15066:2016 – Roboty i urządzenia dla robotyki – Roboty współpracujące – opiera się na pierwszym prawie robotyki Asimova: „Robot nie może spowodować urazu człowieka przez swoje działanie ani przez zaniechanie dopuścić do urazu człowieka”.

Choć dla podmiotów projektujących i wdrażających roboty oraz mogących zapewnić wyższe standardy bezpieczeństwa dla ludzi i robotów w środowisku pracy bardziej adekwatne będzie pierwsze z trzech praw robotów stworzonych przez D. Woodsa z Uniwersytetu Ohio i R. Murphy’ego z Uniwersytetu Austin Texas: „Człowiekowi nie wolno wdrożyć robota do pracy bez jednoczesnego wdrożenia systemu zabezpieczeń spełniającego wszelkie prawne i przemysłowe standardy etyki i bezpieczeństwa” (źródło: http://ieeexplore.ieee.org/xpl/articleDetails.jsp?arnumber=5172885&filter%3DAND%28p_IS_Number%3A5172879%29). Zatem założeniem prac jest, aby opracowywany system zabezpieczeń zapewniał w przypadku jakiegokolwiek kontaktu między człowiekiem a maszyną niepowodowanie bólu ani obrażeń. Dlatego dokument ISO/TS 15066:2016 dostarcza konkretnych, opartych na danych wskazówek bezpieczeństwa niezbędnych do oceny i kontroli ryzyka.

ISO/TS 15066:2016 określa wymogi bezpieczeństwa w zakresie współpracy systemu robotów przemysłowych i środowiska pracy oraz specyficzne wymagania i wytyczne dotyczące współpracy robotów przemysłowych i ludzi. Standard ten pozwala na pracę robota i operatora we wspólnej przestrzeni roboczej. W normie określone zostały tryby sterowania, w których położono nacisk na unikanie kontaktu: „Kontrolowane zatrzymanie ze względów bezpieczeństwa”, „Prowadzenie manualne”, „Kontrola prędkości i odległości separacji” oraz tryb sterowania pozwalający na kontakt „Ograniczenia mocy i siły”, który będzie stosowany do ryzyka szczątkowego, występującego bardzo rzadko. ISO 15066:2016 spełnia wymagania normy europejskiej oraz dyrektywy maszynowej 
2006/42/WE.

Grupa WG 3 prowadzi również prace nad raportami technicznymi w obszarze wymagań bezpieczeństwa dotyczących przemysłowych systemów robotowych w zakresie instrukcji stacji załadunku/rozładunku oraz wymagań bezpieczeństwa dla robotów przemysłowych i efektorów.

Grupa WG 4 – Roboty usługowe

Obecne prace zostały zwieńczone przygotowaniem projektu normy ISO/DIS 18646–1 Roboty i urządzenia dla robotyki – Kryteria wydajności i związane z nimi metody badań robotów usługowych – Część 1: Ruch robotów kołowych oraz projektu roboczego 
ISO/DIS 18646–2 Roboty i urządzenia dla robotyki – Kryteria wydajności i związane z nimi metody badań robotów usługowych – Część 2: Nawigacja.

Grupa WG 5 – Bezpieczeństwo robotów medycznych

Grupa opracowała normy dla urządzeń elektrycznych stosowanych w medycynie oraz dla robotów medycznych:

• IEC/TR 60606-1-4-1 Medyczne urządzenia elektryczne – Część 4-1: Wytyczne i interpretacja – Medyczne urządzenia elektryczne i medyczne systemy elektryczne wykorzystujące autonomię,
• IEC 80601-2-77 Medyczne urządzenia elektryczne – Część 2-77: Wymagania szczegółowe dotyczące podstawowego bezpieczeństwa i zasadniczych parametrów robotów medycznych do operacji,
• IEC 80601-2-78 – Część 2-78 – Wymagania szczegółowe dotyczące podstawowego bezpieczeństwa i zasadniczych parametrów robotów medycznych do rehabilitacji, kompensacji lub łagodzenia przebiegu choroby, urazów lub niepełnosprawności.

Grupa WG 6 – Modułowość dla robotów usługowych

Grupa WG 6 powstała z przekształcenia grupy WG 10. Ta Grupa Robocza ma za zadanie przygotować nową normę dotyczącą interoperacyjności i możliwości ponownego wykorzystania komponentów robotów na poziomie mechanicznym, elektrycznym i oprogramowania.

WG 6 pracuje obecnie nad wymaganiami dotyczącymi bezpieczeństwa i wytycznymi dla modułowości robotów usługowych, m.in. w zakresie definicji, zagadnień modułowości (w tym połączeń, interoperacyjności i bezpieczeństwa na poziomie modułu), hardware’u i oprogramowania, podstawowych modułów robotów oraz przykładów ich użycia.

źródło: Automatyka 9/2016