Prawne aspekty ochrony renomy przedsiębiorców

Choć pojęcie dobra osobistego można odnaleźć w wielu aktach prawnych, żaden z nich nie zawiera definicji tego terminu, a więc nie wyjaśnia, czym jest w istocie. Z pomocą przychodzi jednak orzecznictwo i doktryna, które na przestrzeni lat wypracowały różne perspektywy rozumienia tego pojęcia. Najczęściej powoływana definicja wskazuje, że dobrami osobistymi są „uznane przez system prawny wartości obejmujące fizyczną i psychiczną integralność człowieka, jego indywidualność oraz godność i pozycję w społeczeństwie”. W art. 23 Kodeksu cywilnego zawarty został otwarty katalog dóbr osobistych, wśród których ustawodawca wymienia zdrowie, wolność, cześć, swobodę sumienia, nazwisko lub pseudonim, wizerunek, tajemnicę korespondencji, nietykalność mieszkania oraz twórczość naukową, artystyczną, wynalazczą i racjonalizatorską.

W zależności od rodzaju, dobra osobiste mogą powstać zarówno w momencie zaistnienia podmiotu, czyli najczęściej w momencie narodzin człowieka, jak i zostać nabyte w toku jego życia i co do zasady ustają po jego śmierci. Ponadto charakterystycznymi cechami praw osobistych są: niezbywalność, czyli brak możliwości zrezygnowania z przysługującego prawa, nieprzedawnialność, czyli brak czasowego ograniczenia ochrony oraz niemajątkowy charakter. Nie oznacza to jednak, że dóbr osobistych nie można skomercjalizować czy określić ich wartości w przypadku naruszenia.

Ochrona dóbr osobistych nie tylko dla osób fizycznych

Choć pojęcie „dobra osobiste” kojarzy się raczej z człowiekiem, to dobra osobiste przysługują również osobom prawnym, a więc m.in. przedsiębiorcom w zakresie prowadzonej przez nich działalności gospodarczej.

Podobnie jak w przypadku katalogu dóbr osobistych osób fizycznych, nie jest możliwe wyczerpujące wskazanie dóbr osobistych osób prawnych podlegających ochronie. Do najczęściej wyróżnianych dóbr osobistych osoby prawnej można jednak zaliczyć: nazwę, dobre imię (renomę), nietykalność pomieszczeń, tajemnicę korespondencji i sferę prywatności. Co więcej, to właśnie dobre imię, będące odpowiednikiem czci osoby fizycznej, jest jednym z podstawowych dóbr osobistych osoby prawnej. Jego naruszenie może bowiem decydować o pozycji bądź nawet istnieniu danego podmiotu.

W uproszczeniu, dobre imię osoby prawnej to dobre mniemanie innych osób o danym podmiocie, w szczególności z uwagi na jego działalność. Z tej perspektywy należy uwzględnić nie tylko renomę wynikającą z dotychczasowej działalności osoby prawnej, ale i niejako zakładaną (domniemaną) renomę osoby prawnej od chwili jej powstania, która zależy od zakresu prowadzonej przez nią działalności.

Dobre imię osoby prawnej obejmuje przede wszystkim ochronę przed wypowiedziami, które przy obiektywnej ocenie przypisują osobie prawnej niewłaściwe postępowanie mogące spowodować utratę zaufania potrzebnego do prawidłowego jej funkcjonowania w zakresie prowadzonej działalności. Do naruszenia dobrego imienia osoby prawnej może też dojść przez rozgłaszanie nieprawdziwych informacji lub ferowanie ocen niemieszczących się w granicach rzeczowej i konstruktywnej krytyki. Aby ustalić, że do naruszenia doszło, konieczne jest wyczerpujące rozważenie znaczenia użytych słów lub sformułowań, z uwzględnieniem możliwych ich konotacji i odniesień. W zależności od tego, o jakie słowa lub sformułowania chodzi, może też pojawić się potrzeba uwzględnienia ich rozumienia oraz odbioru społecznego. Ponadto pod uwagę trzeba też wziąć kontekst sytuacyjny lub rodzaj wypowiedzi, w której te słowa lub sformułowania zostały użyte, a także zastosowany środek komunikacji.

Nie oznacza to jednak, że negatywna ocena o produkcie czy usłudze oferowanej przez osobę prawną będzie stanowić naruszenie dóbr osobistych. Do stwierdzenia naruszenia niezbędne jest bowiem spełnienie kryterium bezprawności, przez które rozumie się ujemną ocenę zachowania opartą na sprzeczności tego zachowania z szeroko pojętym porządkiem prawnym, a więc na sprzeczności z obowiązującymi przepisami ustawy bądź regułami wynikającymi z zasad współżycia społecznego.

Co zrobić, gdy dojdzie do naruszenia?

W przypadku naruszenia dóbr osobistych przedsiębiorca może domagać się, aby ten, kto takiego naruszenia się dopuścił, zaniechał działania naruszającego dobra osobiste, podjął czynności konieczne do usunięcia skutków naruszenia (np. opublikował przeprosiny w prasie, telewizji lub Internecie), a także zapłacił zadośćuczynienie pieniężne lub wpłacił określoną kwotę na wskazany cel społeczny. Jednocześnie należy pamiętać, że wybrany środek powinien być adekwatny do rodzaju naruszonego dobra i rozmiaru jego naruszenia. Ponadto powinien uwzględniać całokształt okoliczności, w tym zachowanie osoby, której dobra osobiste zostały naruszone, a także dawać satysfakcję poszkodowanemu i jednocześnie nie prowadzić do upokorzenia sprawcy.

Do naruszenia dobra osobistego w postaci renomy często dochodzi również w ramach działalności profesjonalnej – w dziennikarskich publikacjach. Zgodnie z art. 41 prawa prasowego publikowanie rzetelnych, zgodnych z zasadami współżycia społecznego ujemnych ocen zawodowej lub publicznej działalności służy realizacji zadań, które wykonują media w demokratycznym społeczeństwie i pozostaje pod ochroną prawa. Jednak zarówno wolność prasy, jak i ochrona dóbr są wartościami konstytucyjnymi, które powinny być tak wyważone, by korzystając z jednej, nie naruszać drugiej. Jeśli zatem przygotowując materiał dziennikarz wykorzysta informacje nieprawdziwe lub nieścisłe, zinterpretuje fakty zbyt dowolnie lub nie zachowa szczególnej staranności i rzetelności, naraża się na odpowiedzialność z tytułu naruszenia dóbr osobistych. W takim przypadku, poza powództwem o naruszenie dóbr osobistych, przedsiębiorcy przysługuje także możliwość złożenia wniosku o sprostowanie danego materiału.

Naruszenie dobra osobistego, jakim jest renoma może wiązać się z poważnymi konsekwencjami, w tym prowadzić do strat finansowych, a nawet zaważyć na dalszym istnieniu. Prawo daje jednak przedsiębiorcy wiele możliwości podjęcia obrony. Choć dochodzenie ochrony dóbr osobistych bywa czasochłonne, zwiększa szansę na zapobieżenie skutkom naruszeń, a także ich uniknięcie w przyszłości.

Dominika Ziętara

Specjalizuje się w prawach człowieka, czym zajmuje się też od strony naukowej. Szczególnie bliskie są jej prawo konstytucyjne, ochrona praworządności i socjologia prawa. W SKP zajmuje się sprawami z zakresu własności intelektualnej i praktyką procesową. W swojej pracy stosuje interdyscyplinarne podejście do prawa, które łączy ze zdobytą wiedzą w dziedzinie politologii, socjologii i medioznawstwa. Dzięki doświadczeniu w branży public relations i komunikacji społecznej doradza też w kwestiach dotyczących wizerunku. Kontakt: d.zietara@skplaw.pl. Strony internetowe: 

www.skplaw.pl, www.skpipblog.pl

źródło: Automatyka 4/2023